اقتصاد افغانستان طی قرن‌ها تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله سیاست‌های دولتی، تحولات بین‌المللی، و شرایط داخلی بوده است. واحد پول رسمی این کشور، افغانی، نقش اساسی در حفظ ثبات اقتصادی و مدیریت تبادلات مالی داشته است.
دوره پیش از استقلال: اقتصاد دولتی و محدودیت‌های توسعه
در دوران حکومت امیر عبدالرحمن خان و فرزندش حبیب‌الله خان (1880–1919)، بسیاری از تجارت‌های افغانستان تحت کنترل دولت بود. تلاش این پادشاهان برای تقویت قدرت نظامی و افزایش درآمد، منجر به ایجاد انحصارات دولتی و مالیات‌های سنگین شد که توسعه بلندمدت کشور را محدود کرد. در این دوره، فناوری‌ها و روش‌های تولید غربی به افغانستان وارد شد، اما بیشتر بر اساس نیازهای نظامی.
دوره پس از استقلال: حرکت به سوی توسعه اقتصادی
پس از استقلال، اقتصاد افغانستان شاهد تغییرات مهمی بود. بانک مرکزی افغانستان (DAB) نقش مهمی در توسعه کشاورزی، به ویژه کشت پنبه، ایفا کرد. در این دوره، پروژه‌هایی نظیر پروژه هلمند (1952) که از نمونه‌های موفق توسعه در آمریکا الگوبرداری شده بود، آغاز شد.
جنگ‌ها و اقتصاد متمرکز: دهه‌های سخت
تهاجم شوروی در سال 1979 و جنگ‌های داخلی متعاقب آن، بخش بزرگی از زیرساخت‌های افغانستان را نابود کرد. این وضعیت، اقتصاد سنتی کشور را به اقتصادی متمرکز تبدیل کرد که تا سال 2002 ادامه یافت. تولید ناخالص داخلی طی این دوره به شدت کاهش یافت و تلاش‌های داخلی و بین‌المللی برای بازسازی با مشکلات بسیاری مواجه شد.
دوران کمک‌های بین‌المللی: رشد اقتصادی سریع
از سال 2002 تا 2021، میلیاردها دلار کمک بین‌المللی وارد افغانستان شد که منجر به رشد اقتصادی چشمگیری شد. در سال 2004، اقتصاد افغانستان 20 درصد رشد کرد و تولید ناخالص داخلی از 4 میلیارد دلار به 6.1 میلیارد دلار افزایش یافت. انتظار می‌رفت این کشور تا سال 2026 در تولید گندم، برنج، طیور و محصولات لبنی به خودکفایی برسد.
تأثیر بازگشت طالبان بر اقتصاد
بازگشت طالبان به قدرت در سال 2021، کمک‌های بین‌المللی را به حالت تعلیق درآورد و سازمان‌هایی نظیر بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول پرداخت‌های خود را متوقف کردند. مسدود شدن 9 میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان توسط دولت آمریکا نیز به مشکلات اقتصادی افزود. در عین حال، طالبان با اعمال محدودیت‌هایی بر واردات غیرقانونی و تراکنش‌های بانکی، و دریافت کمک‌های سازمان ملل، موفق به تثبیت نسبی اقتصاد شدند.
نشانه‌های بهبود اقتصادی
با وجود چالش‌های شدید، اقتصاد افغانستان در سال 2023 نشانه‌هایی از بهبود نشان داد. واحد پول افغانی به بهترین عملکرد جهانی دست یافت و بیش از 9 درصد در برابر دلار آمریکا تقویت شد. ثبات نرخ ارز، کاهش تورم، و افزایش صادرات از جمله عوامل کلیدی این بهبود بودند.
