در پی فروپاشی نظم در افغانستان و افزایش فشارهای اقتصادی و امنیتی، ایران و کشورهای دیگر از جمله پاکستان و ترکیه، با افزایش شمار مهاجران غیرقانونی افغان مواجه شده‌اند. در حالی که افغانستان تحت کنترل دولت موقت طالبان است، بی‌ثباتی‌های داخلی و نبود امکانات رفاهی و اشتغال، افغان‌های بیشتری را به سوی کشورهای همسایه سوق داده است.
در همین راستا، ایران طرحی برای بازگردانی حدود ۲ میلیون مهاجر افغان فاقد مدارک اقامتی به افغانستان طی شش ماه آینده اعلام کرده است. این اقدام که در پی ورود غیرقانونی و بی‌رویه این مهاجران انجام می‌شود، با هدف کاهش فشارهای اقتصادی و اجتماعی ایران بر مهاجران غیرقانونی و بهبود وضعیت امنیتی کشور صورت گرفته است.
چالش‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از مهاجرت غیرقانونی
ایران به دلیل روابط تاریخی و فرهنگی عمیق با افغانستان، همواره پناهگاه بسیاری از افغان‌ها در طول سالیان بوده است. اما در شرایط کنونی، ایران به دلیل فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و نرخ بالای بیکاری و تورم، با چالش‌های زیادی در زمینه پذیرش این مهاجران مواجه شده است. مهاجرت غیرقانونی گسترده افغان‌ها باعث افزایش فشار بر زیرساخت‌های اجتماعی، بهداشت و خدمات عمومی ایران شده و در مواردی به بروز تنش‌های اجتماعی انجامیده است.
این شرایط باعث شده است که سیاست‌های مهاجرتی سخت‌گیرانه‌تری در ایران اعمال شود تا کنترل بهتری بر مرزها و ورود و خروج افراد برقرار شود. مقامات ایرانی نیز تأکید کرده‌اند که این اقدامات به دلیل حفظ امنیت و رفاه عمومی جامعه ایرانی صورت می‌گیرد و همگام با سیاست‌های مهاجرتی سایر کشورهاست.
همکاری منطقه‌ای برای کنترل مهاجرت و بازگشت افغان‌ها
ایران تنها کشوری نیست که با چالش‌های ناشی از مهاجرت گسترده افغان‌ها دست و پنجه نرم می‌کند. پاکستان و ترکیه نیز با مشکلات مشابهی مواجه شده‌اند و به دنبال اجرای سیاست‌های سختگیرانه برای کنترل مهاجران هستند. مقامات این کشورها اظهار داشته‌اند که مهاجران غیرقانونی از افغانستان نه تنها موجب بروز مشکلات امنیتی می‌شوند، بلکه باری اضافی بر منابع اقتصادی و اجتماعی کشورهای میزبان می‌افزایند.
این وضعیت نشان می‌دهد که برای حل این بحران انسانی، نیاز به همکاری‌های منطقه‌ای بیشتر و برنامه‌ریزی مشترک وجود دارد. سیاست‌هایی که ضمن تأمین نیازهای امنیتی و اقتصادی کشورهای میزبان، راه‌حل‌های پایدارتری برای مهاجران افغان فراهم آورند، می‌توانند نقش موثری در کاهش تنش‌ها و بهبود شرایط زندگی در افغانستان و منطقه ایفا کنند.
راه‌حل‌های بازگشت و بازپذیری
برای دستیابی به پایداری، کشورهای همسایه باید در ایجاد طرح‌هایی مانند برنامه‌های بازگشت داوطلبانه و بازپذیری با یکدیگر همکاری کنند. ایجاد فرصت‌های قانونی و حمایت از بازگشت آبرومندانه مهاجران به افغانستان، نه تنها به کاهش تنش‌ها کمک می‌کند بلکه زمینه را برای ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی در افغانستان فراهم می‌کند.
